De verhoudingen tussen grootmachten anno 2014

De verhoudingen tussen de grootmachten, uitgedrukt in bruto binnenlands product gemeten in 2009. 

Inmiddels is het artikel in Trouw al weer een week geleden geplaatst; dat is soms lastig zoeken. Voor de eenvoud voor de lezer voeg ik hieronder het artikel in naar aanleiding waarvan ik heb geschreven: 

Vrede en veiligheid. Wier belang is het niet?
Vanochtend las ik een bericht van Janne Chaudron in Trouw op de voorpagina over de opvatting van Hannah Thoburn (Ruslandspecialist verbonden aan de denktank Foreign Policy Initiati...) dat de gespannen sfeer tussen “Rusland en het Westen” niets te maken heeft met idealisme daar waar de Koude Oorlog (1945 – 1991) wel te maken had met idealisme, namelijk de strijd tussen het kapitalisme en het communisme. De verdeeldheid in Europa schrijft zij toe aan het handelen van Poetin. Opnieuw zie ik dit als een poging Europa te framen in het denkkader van Amerika.

Europa is bondgenoot van Amerika. Europa is handelspartner van landen waarmee Europa handel drijft. Europa kende in de jaren 1945 - 1991 het begrip soevereiniteit beter dan in de huidige tijd. Frans Timmermans is niet voor niets in Brussel gaan werken. Hij gaat – als het goed is - iets doen aan de bemoeizucht van Brussel met de nationale politiek van lidstaten door zich bezig te houden met Europese regelgeving.

Verdeeldheid in Europa anno 2014 is gevaarlijker dan die verdeeldheid was in de tijd van “de koude oorlog”. Europa is altijd verdeeld geweest en slaagt er nu al langere tijd achtereen in om als gezamenlijke lidstaten vreedzaam op te treden op de bühne  van de internationale politiek.

In het bericht in Trouw viel mij de Amerikaanse framing in het bijzonder op: Hannah Thoburn spreekt over de “gespannen sfeer tussen Rusland en het Westen”. Uiteraard is Europa westelijk georiënteerd op het Europees continent.  In het perspectief van de geschiedenis is het logisch dat Europa bondgenoot is van Amerika. Niet logisch is dat in dit bericht Hannah Thoburn Amerika lijkt weg te cijferen: welke rol had de VS in de afgelopen jaren in de toename van de spanning tussen “het westen” en Rusland?  Het begon zichtbaar te worden in de ontwikkelingen in het Midden Oosten en in het bijzonder in de houding van de VS in de kwestie Assad die destijds steun kreeg van Poetin in het oplossen van nationale spanningen in Syrië en de moeite die de VS deden om Europa als bondgenoot in actie te laten komen. Die moeite kreeg pas recentelijk succes na de inval van Rusland in de Oekraïne. 

De rol van de VS is belangrijk om op de keper te beschouwen. De vraag staat daarin centraal welke initiatieven de VS van dag tot dag namen in de afgelopen jaren en van welke aard die initiatieven waren. Ik ga daar verder niet op in. Ik denk dat Washington en Brussel dat veel beter kunnen analyseren dan ik en dat zij dat eigenlijk al ruimschoots wisten voordat het één en ander tot mij doordrong.

Wel heb ik behoefte te zeggen dat bondgenoten hun eigen opvattingen moeten kunnen houden, voor zichzelf moeten kunnen spreken, wederzijds hun soevereiniteit moeten respecteren, et cetera. De vraag is of Europa zijn bondgenoten voldoende vertelt voor welke waarden Europa staat. Wat is in kwesties de eigenstandige opvatting van Europa als het erop aankomt? Oké, die opvatting is lastig te verwoorden en wordt minimaal gekenmerkt door verdeeldheid, door specifieke verschillen in politieke opvattingen van de lidstaten in het oplossen van hun binnenlandse aangelegenheden en in het besef dat handel zeer waardevol is om evenwichten te bewaren.  De kwaliteit van de samenleving is op Europees grondgebied meer een issue dan dat het een issue is in Amerika – dat bleek wel uit de recente tussentijdse peiling in de VS van hoe het staat met de populariteit van Barack Obama.

Verdeeldheid is ook te zien als een bijzonder en verrijkend kenmerk: discussies zijn voortgaand, de Europese inzichten staan onder invloed van de inzichten in elk van de lidstaten, de EU speelt een bijzondere rol als het gaat om de voortdurende herverdeling van welvaart op Europees grondgebied en het bewaren van (een dynamisch?) evenwicht tussen de lidstaten. Nog steeds vloeien bijvoorbeeld sinds de val van de muur middelen van westelijk Duitsland naar oostelijk Duitsland zonder dat de EU daarvoor iets terugkrijgt. De EU kan dat dragen zonder dat de verdeeldheid de EU besluiteloos maakt als het gaat om onder meer zijn buitenlandpolitiek op het wereldtoneel. Een welbewust EU laat zich niet zonder zijn eigen gezicht te tonen, manoeuvreren in een handelsboycot.

Conclusie
In het algemeen is te stellen dat een bondgenoot niets waard is wanneer hij geen eigen opvattingen heeft. Voor een bondgenootschap moeten minimaal twee volwaardige partners bestaan. Als daarvan geen sprake is, zijn er geen bondgenoten.

Europa moet dus zijn eigen opvattingen ontwikkelen en zich niet langer laten framen door de VS of door welke grootmacht dan ook. De lidstaten van de EU en de afzonderlijke staten in Europa hebben in hun authenticiteit meer kracht dan grootmachten waarin de interne verschillen minder groot zijn of zeer dwingend geframed worden door nationale politiek.

Laten we de EU niet “het stuurmodel van de VS” opdringen. Laten we in Europa met oog voor elkaar blijven praten over de verdere ontwikkeling van Europa als continent waarmee de wereld graag zaken doet.

Wanneer het inderdaad zo is dat de gespannen sfeer tussen Rusland en de VS niets te maken heeft met ideologie, ligt ons een rijke toekomst in het verschiet. Dan zullen de grootmachten gaan beseffen dat het goed is om naar elkaars inzichten te luisteren. Dan dringt het besef door dat diplomatie in combinatie met economisch inzicht beter is voor het voortbestaan van onze beschaving dan een wapenwedloop en een cowboymentaliteit.

Ik wil wel eens constructief idealisme zien van de VS. Daarbij besef ik dat de VS zoals zoveel landen in de wereld nog veel problemen op te lossen hebben op eigen bodem, onder meer als het gaat om het percentage van de Amerikaanse bevolking dat onder het bestaansminimum leeft.

Ik prijs mij gelukkig in een Europa te wonen waar de verdeeldheid zich als kracht kan ontwikkelen. Het gaat er dan alleen om wie Europa aanstuurt. Het gaat om het verschil in denken; vanuit macht, óf vanuit kracht in oplossend vermogen.